ช่วงปลายเดือนพฤษภาคมที่ผ่านมาในรัฐสภาไทยนอกจากจะมีการพิจารณา

ทั้งนี้มีเรื่องที่ต้องกล่าวถึงด้วยว่า ในระหว่างที่เกิดเรื่องคดีฮั้วเลือก สว.อยู่นี้ มีกรณีที่สว. 13 จาก 15  คนประกาศลาออกจาก กมธ.สอบประวัติ เพียรศักดิ์ สมบัติทอง ประกอบ ลีละเปสนันท์ และ ประจวบ ตันตินนท์ ที่สมัครเป็น สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ เมื่อ 8 เม.ย.2568 โดยทั้ง 13 คนให้เหตุผลว่า ป้องกันการขัดกันแห่งผลประโยชน์ โดย สว.ทั้ง 13 คนได้แก่ กมล รอดคล้าย, พันตำรวจเอกกอบ อัจนากิตติ, กัมพล สุภาแพ่ง,พล.ต.ต.ฉัตรวรรษ แสงเพชร, พล.ต.ท.บุญจันทร์ นวลสาย, พิสิษฐ์ อภิวัฒนาพงศ์, พล.ต.ท.ยุทธนา ไทยภักดี, วิเชียร ชัยสถาพร, วิวรรธน์ ไกรพิสิทธิ์กุล, วุฒิชาติ กัลยาณมิตร,พล.อ.สวัสดิ์ ทัศนา, อภิชาติ งามกมล และอลงกต วรกี

แต่ถ้าดูรายชื่อก็จะเห็นว่าแม้พวกเขาลาออกจาก กมธ.ชุดดังกล่าวแล้ว แต่บางคนก็ยังถูกเสนอชื่อกลับเข้ามาเป็น กมธ.สอบประวัติ กกต., ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ และอัยการสูงสุดที่ตั้งเมื่อวันที่ 30 พ.ค.อยู่ดี คือ พันตำรวจเอกกอบ,วิเชียร, วุฒิชาติ และพล.อ.สวัสดิ์

ดังนั้น นอกจากความน่ากังขาเรื่องคุณสมบัติของ สว. แล้ว กระบวนการพิจารณารับรองแต่งตั้งองค์กรอิสระของ สว.เองก็น่ากังขาไม่ยิ่งหย่อนไปกว่ากัน

ขั้นตอนการเลือกคน – การพิจารณาลับของ สว.

การจะได้คนดำรงตำแหน่งองค์กรอิสระนั้น สว.ถือเป็นด่านท้าย กระบวนการเริ่มแรกของการสรรหาตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญของแต่ละองค์กรจะกำหนดให้ตั้ง ‘คณะกรรมการสรรหา’ เพื่อคัดเลือกคนที่สมัครเข้ามา

ขั้นตอนและสัดส่วนคณะกรรมการสรรหาขององค์กรอิสระแต่ละแห่งไม่ต่างกันมากนัก โดยจะอาศัยกรรมการโดยตำแหน่งกว่าครึ่ง นั่นคือ ประธานศาลฎีกา, ประธานศาลปกครองสูงสุด, ประธานสภาผู้แทนราษฎร และผู้นำฝ่ายค้าน ส่วนที่ตั้งเข้ามาใหม่ทุกครั้งจะเป็นกรรมการที่ได้รับการคัดเลือกมาจากองค์กรอิสระด้วยกันเอง ได้แก่ กกต. สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ ศาลรัฐธรรมนูญ กสม. คตง.และผู้ตรวจการแผ่นดิน แต่กรรมการสรรหาตามโควตาองค์กรอิสระนี้จะถูกตัดออกไป 1 คนหากต้องเลือกองค์กรตัวเอง เช่น ถ้าเป็นการสรรหา กกต. ก็จะไม่มีกรรมการสรรหาจาก กกต.ร่วมในคณะ

แต่สำหรับคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) จะต่างออกไป คือตัดสัดส่วนกรรมการสรรหาที่มาจากองค์กรอิสระและศาลรัฐธรรมนูญออก แล้วใช้ตัวแทนที่มาจากองค์กรภาคประชาสังคม 3 คน คือ ตัวแทนจากสภาทนายความฯ องค์กรวิชาชีพสื่อสารมวลชน และองค์กรวิชาชีพทางการแพทย์และสาธารณสุข องค์กรละ 1 คน และอาจารย์ที่สอนในมหาวิทยาลัยด้านสิทธิมนุษยชน 1 คน แทน

เมื่อคณะกรรมการสรรหาเลือกเสร็จสรรถ ก็จะส่งชื่อผู้ได้รับการสรรหาไปต่อในชั้นวุฒิสภา โดยวุฒิสภาจะตั้งกรรมาธิการมาตรวจสอบประวัติ ซ้ำอีกหน (จำนวนไม่เกิน 15 คน) ก่อนที่จะส่งชื่อให้ที่ประชุม สว.ลงมติในท้ายที่สุด ถ้า สว.เสียงส่วนใหญ่ให้ผ่านก็จะทูลเกล้าฯ ต่อไป แต่ถ้าไม่ให้ผ่านก็ต้องวนกลับไปให้คณะกรรมการสรรหาเลือกมาเสนอกันใหม่อีกรอบ

ทั้งนี้ กมธ.ตรวจสอบประวัติ เป็นขั้นตอนที่ตั้งขึ้นมาตามข้อบังคับประชุม สว. หมวด 5 กำหนดให้เลือกมาจาก กมธ.กิจการวุฒิสภา(วิปวุฒิ) จำนวน 3 คน ส่วนที่เหลือให้วุฒิสภา เลือกคนมาจาก กมธ.ชุดอื่นๆ (กมธ.สามัญ) ที่เสนอกันมา ประเด็นก็คือ สื่อมวลชนรายงานโดยทั่วไปว่า สว.ใน กมธ.ส่วนใหญ่เป็นค่ายสีน้ำเงิน

แม้ว่ากระบวนการเลือก กมธ.สอบประวัติ จะดูมีขั้นมีตอนที่เปิดให้ กมธ.วิสามัญทั้ง 21 ชุด สามารถส่งคนตัวเองเข้ามาเป็นกมธ.สอบประวัติได้แต่ก็ดูจะมีคำถามใหญ่อยู่ อย่างในคำชี้แจงของ วุฒิชาติ กัลยาณมิตร เลขานุการคณะกรรมาธิการวิสามัญกิจการวุฒิสภา(วิปวุฒิสภา) ที่มีต่อคำถามของเทวฤทธิ์ มณีฉาย สว.สายสื่อ ที่ถามกลางที่ประชุมวุฒิสภาว่าเหตุใดคนที่ได้รับเลือกเป็น กมธ.สอบประวัติฯ นี้ถึงไม่เคยได้คนจาก กมธ.พัฒนาการเมืองฯ เลย

เรื่องที่เกี่ยวข้อง

วุฒิชาติตอบเรื่องนี้ได้อย่างน่าเคลือบแคลงว่า เป็นเรื่องข้อตกลงในที่ประชุม สว.ที่ทุกคนเห็นชอบแล้วว่าจะให้ กมธ.วิสามัญทั้ง 21 ชุดประชุมเลือกกันมา 12 คนแล้วให้มีตัวแทนจากวิปวุฒิสภา 3 คน อย่างไรก็ตาม ตัวเขาเองก็บอกด้วยว่าเขาได้พยายามโน้มน้าวให้เลือกคนจาก กมธ.พัฒนาการเมืองฯ บ้าง แต่เขาก็ไม่เข้าใจว่าทำไมผลจึงไม่มีการเลือกเข้ามาเลยเช่นกัน และเบี่ยงประเด็นด้วยการตอบว่าอย่างน้อยใน กมธ.พิจารณางบประมาณ ก็เลือกให้มีคนจาก กมธ.พัฒนาการเมืองฯ เข้าไปร่วมแล้ว และหากเทวฤทธิ์ยังมีข้อสงสัยก็สามารถตรวจสอบได้

อย่างไรก็ตาม การติดตามตรวจสอบการพิจารณาของ สว.ก็เป็นเรื่องยาก เพราะถูกทำให้เป็นความลับตั้งแต่ขั้นตอนสอบประวัติผู้ได้รับเลือกเป็นกรรมการองค์อิสระ การประชุมชุดใหญ่ของ สว.ก่อนการลงมติและการลงมติก็ไม่เปิดเผยชื่อสว.ผู้ลงมติ ไปจนถึงรายงานการประชุม สว.ก็โหวตไม่ให้เปิดเผยอีก

การพิจารณาลับของ สว.เช่นนี้ทำให้ผู้ที่ได้รับการเสนอชื่อเป็นกรรมการองค์กรอิสระหรือตุลาการศาลรัฐธรรมนูญคนใดได้การรับรองหรือเขี่ยทิ้งจาก สว.กลายเป็นเรื่องลึกลับ สาธารณะไม่ได้รับรู้เหตุผลชัดเจนว่าทำไมคนหนึ่ง สว.โหวตรับรองให้ แต่อีกคนกลับถูกปัดตก นอกจากการคาดเดา เช่น กรณีของ ศ.ดร.สิริพรรณ นกสวน สวัสดี ที่คนคาดเดากันว่าเป็นเพราะเคยลงชื่อเสนอแก้ไขประมวลกฎหมายอาญามาตรา 112 เมื่อสิบกว่าปีก่อน ทำให้ สว.ไม่โหวตรับรองให้ เป็นต้น

ทั้งนี้จุดสำคัญของเรื่องนี้ก็คือ สว.ที่มีอยู่ 200 คนนี้ถูกจับสังเกตมาตั้งแต่หลังการเลือกกันเองเมื่อปีที่แล้วว่ามีการจับกลุ่มกันของ สว.กันเป็นกลุ่มใหญ่ที่ถูกเรียกว่า สว.สีน้ำเงิน ที่ถูกประเมิณว่าอาจจะมีอยู่ถึง 150 คนโดยดูจากการโหวตเลือกประมาณวุฒิสภาในการประชุมครั้งแรก

กุมองค์กรอิสระ = กุมชะตาการเมือง

การจับกลุ่มกันขนาดใหญ่ของ สว.เช่นนี้ นอกจากจะกระทบต่อความพยายามผลักดันการแก้ไขกฎหมายเพื่อปรับโครงสร้างทางการเมืองที่เป็นวาระร่วมกันของหลายพรรคการเมือง ไม่ว่าจะเป็นฝ่ายรัฐบาลอย่างพรรคเพื่อไทยหรือฝ่ายค้านอย่างพรรคประชาชน เช่นเรื่องการทำประชามติแก้รัฐธรรมนูญแค่ 2 ครั้งก็ถูกเบรคอย่างแรงจากวุฒิสภา ขณะที่พรรคร่วมรัฐบาลอย่างภูมิใจไทย ชาติไทยพัฒนา ที่ต้องการประชามติ 3 ครั้งก็ใช้วิธีการไม่เข้าร่วมประชุมลงมติ จนสุดท้ายรัฐบาลต้องกลับไปใช้วิธีส่งเรื่องถามศาลรัฐธรรมนูญอีกเป็นรอบที่ 3 ว่าตกลงรัฐธรรมนูญ 2560 กำหนดให้ทำประชามติกี่ครั้ง

ไม่ใช่แค่ปัญหาเรื่องปรับโครงสร้างการเมืองผ่านการแก้ไขรัฐธรรมนูญเท่านั้น ตอนนี้จากสถานการณ์การเมืองที่เหมือนผลัดกันแลกหมัดกันไปมา จากคดีฮั้วเลือก สว.ทำให้แต่ละฝ่ายต่างก็มีคดีรุงรังอยู่ตามองค์กรอิสระเหล่านี้ เช่น

• คดีฮั้วเลือก สว.ที่ตอนนี้ กกต.ออกหมายเรียก สว.รวมแล้ว 144 คนจาก 200 คน และอีก 10 รายชื่อที่ถูกกล่าวหาว่าเอี่ยวกับคดีนี้ที่ปรากฏชื่อ 1 ในนั้นเป็นระดับรัฐมนตรีช่วยพาณิชย์รวมถึงพ่อของกรรมการบริหารพรรคภูมิใจไทย
• คดี ‘ผิดจริยธรรม’ ของคนที่ตั้งเรื่องสอบสวนคดีฮั้วเลือก สว. อย่างภูมิธรรม เวชยชัย รองนายกรัฐมนตรี และพันตำรวจเอกทวี สอดส่อง รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรมที่คุมกรมสอบสวนคดีพิเศษ
• คดี 44 สส.ของพรรคประชาชนที่ลงชื่อเสนอแก้ไขประมวลกฎหมายอาญามาตรา 112 ที่ยังรอผลไต่สวนของ สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติอยู่

คดีในองค์กรอิสระเหล่านี้ยิ่งทำให้ผู้ที่จะได้นั่งเป็นกรรมการในองค์กรอิสระหรือตุลาการศาลรัฐธรรมนูญยิ่งสำคัญ เพราะสามารถร่วมกำหนดผลลัพธ์ที่อาจส่งผลรุนแรงต่อชีวิตทางการเมืองของคู่แข่งที่อยู่ในสนามรบทางการเมืองได้อย่างมาก อาจถึงขั้นพรรคการเมืองถูกยุบ นักการเมืองตัวหลักถูกตัดสิทธิตลอดชีวิต หรืออาจถึงขึ้นเข้าคุกเข้าตารางเลยก็ได้

สว.ชุดนี้ตั้งกรรมการองค์กรอิสระไปแล้วเท่าไร และจะได้ตั้งอีกกี่คน?

หากไม่เกิด ‘อุบัติเหตุทางการเมือง’ ใด สว.ชุดล่าสุดนี้จะมีวาระอยู่ไปจนถึงปี 2572 ทำให้ยังมีโอกาสตั้งกรรมการในองค์กรอิสระ-ตุลาการศาลรัฐธรรมนูอีกหลายคน เพราะทยอยกันหมดวาระกันจำนวนมาก หากรวมคนในองค์กรอิสระ-ศาลรัฐธรรมนูญ ‘ที่สว.รับรองแล้ว’ และ ‘กำลังจะได้รับรอง’ ตลอดอายุ สว.ชุดนี้ จะมีทั้งหมด 33 คนจากทั้งหมด 42 คน โดยปัจจุบันนี้ สว.ชุดนี้ให้การรับรองไปแล้ว 5 คน

สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ

ตามอายุของ สว.ชุดนี้ จะได้ตั้งกรรมการ สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ อย่างน้อย 5 คน โดยมี 4 คนที่กระบวนการสรรหาเกิดขึ้นแล้วและ สว.ให้การรับรองไปแล้ว 2 คน คือ ประภาศ คงเอียด ที่เพิ่งเริ่มดำรงตำแหน่งเมื่อ 30 ม.ค.2568 และ เพียรศักดิ์ สมบัติทอง อธิบดีอัยการ ที่ สว.เพิ่งให้การรับรองไปเมื่อ 30 พ.ค.ที่ผ่านมา

ทั้งนี้ในการพิจารณารอบเดียวกับเพียรศักดิ์ สว.ก็มีมติ ‘ไม่รับรอง’ ไป 2 คนด้วย นั่นคือ ประกอบ ลีละเปสนันท์ รองประธานศาลฎีกา ประธานศาลอุทธรณ์คดีชำนัญพิเศษ และ ประจวบ ตันตินนท์ ผู้สอบบัญชีอิสระ ทำให้มีกรรมการ 2 ตำแหน่งต้องไปเริ่มกระบวนการสรรหากันใหม่