การเลือกตั้งพม่าเฟสแรกจะเกิดขึ้นในวันที่ 28 ธ.ค. 2568 แต่อาจ

การเลือกตั้งพม่าเฟสแรกจะเกิดขึ้นในวันที่ 28 ธ.ค. 2568 แต่อาจไม่ได้นำไปสู่สันติภาพอย่างที่หวัง โดยในวงเสวนา “การเลือกตั้งภายใต้ระบอบทหารเมียนมา: สถานการณ์และผลกระทบต่อไทย” ที่ มช. ‘ศิรดา เขมานิฏฐาไท’ นักวิชาการสำนักวิชาการระหว่างประเทศ คณะรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มช. ชี้ว่าการเลือกตั้งพม่ายังคงถูกควบคุมโดยรัฐบาลทหาร ขณะที่มีการสู้รบกว่า 346 ครั้งในห้วง 3 เดือนที่ผ่านมา และจะมี 56 เขตที่ไม่สามารถจัดเลือกตั้งได้เลย และด้วยเงื่อนไขที่มีความซับซ้อน มีการสู้รบต่อเนื่อง และขาดกระบวนการเจรจาทางการเมืองก่อนจัดเลือกตั้ง ทำให้ต้องตั้งคำถามว่าการเลือกตั้งภายใต้รัฐบาลทหารพม่าว่าจะสามารถนำประเทศไปสู่ความสงบ สันติ หรือการแก้ไขปัญหาทางการเมืองได้จริงหรือไม่

เมื่อวันที่ 20 พฤศจิกายน 2568 สำนักวิชาการเมืองการปกครอง คณะรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จัดเสวนาวิชาการหัวข้อ “การเลือกตั้งภายใต้ระบอบทหารเมียนมา: สถานการณ์และผลกระทบต่อไทย” โดยมีวิทยากรประกอบด้วย อาจารย์ ดร.ศิรดา เขมานิฏฐาไท สำนักวิชาการระหว่างประเทศ คณะรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, ผศ.ดร.ณัฐพล ตันตระกูลทรัพย์ สำนักวิชาการเมืองการปกครอง คณะรัฐศาสตร์ฯ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และอาจารย์ ดร.ฟูอาดี้ พิศสุวรรณ คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ดำเนินรายการโดย ผศ.ดร. สุพิชฌาย์ ปัญญา สำนักวิชาการเมืองการปกครอง คณะรัฐศาสตร์ฯ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ดำเนินรายการ

ดร.ศิรดา เขมานิฏฐาไท, ร.ฟูอาดี้ พิศสุวรรณ, ผศ.ดร.ณัฐพล ตันตระกูลทรัพย์

ศิรดา เขมานิฏฐาไท สำนักวิชาการระหว่างประเทศ คณะรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

ช่วงแรก อ.ดร.ศิรดา กล่าวถึงพื้นฐานการเมืองในสาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมา หรือพม่า หลังรัฐประหาร 1 กุมภาพันธ์ 2564 และการเลือกตั้งที่จะจัดโดยรัฐบาลทหารพม่าในเฟสแรกวันที่ 28 ธันวาคมนี้ โดยระบุว่ามีประเด็นที่ต้องถกเถียงจำนวนมากเกี่ยวกับการเลือกตั้งที่จัดโดยหรือออกแบบโดยรัฐบาลทหารพม่า

เพื่อนบ้านของเราคือเมียนมา อยู่ในภาวะสงครามกลางเมืองต่อเนื่องยาวนาน โดยเฉพาะหลังรัฐประหาร 1 กุมภาพันธ์ 2564 ความรุนแรงเพิ่มขึ้น เกิดการสู้รบของกองกำลังฝ่ายต่อต้าน และแนวคิดประชาธิปไตยแบบสหพันธรัฐเริ่มขยายตัว อาจารย์ได้เน้นว่าการรัฐประหารในปี 2021 (พ.ศ. 2564) เกิดขึ้นโดยผู้นำกองทัพเมียนมาคือ พล.อ.อาวุโส มินอ่องหล่าย และหลังรัฐประหารมีการต่อต้านอย่างกว้างขวาง ทั้งการประท้วง การจับอาวุธ การใช้อาวุธหนักและโจมตีทางอากาศ ซึ่งนำไปสู่วิกฤตมนุษยธรรมและการย้ายถิ่นฐานจำนวนมาก

จากนั้นได้กล่าวถึงการเลือกตั้งนับตั้งแต่รัฐธรรมนูญปี 2008 ภายใต้ พล.อ.อาวุโส ตานฉ่วย ซึ่งมีการจัดทำประชามติเมื่อ 10 พฤษภาคม 2008 นำไปสู่การเลือกตั้งทั่วไปหลังประกาศใช้รัฐธรรมนูญ 2008 เมื่อ 7 พฤศจิกายน 2010 โดยพรรคสหสามัคคีและการพัฒนา หรือ USDP ซึ่งเป็นพรรคที่เชื่อมโยงกับกองทัพพม่าชนะการเลือกตั้ง โดยการเลือกตั้งครั้งนั้นพรรคสันนิบาตแห่งชาติเพื่อประชาธิปไตย หรือ NLD ที่นำโดยอองซานซูจี ไม่ลงเลือกตั้ง

จนหลังเลือกตั้ง 2010 ได้ ประธานาธิบดีเต็งเส่งมาเป็นประธานาธิบดี มีการปล่อยนักโทษการเมือง ยกเลิกกักบริเวณอองซานซูจี และเริ่มเจรจาสันติภาพกับกองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์ พรรค NLD นำโดยอองซานซูจี จึงลงเลือกตั้งซ่อม 1 เมษายน 2012 และชนะอย่างแลนด์สไลด์ นอกจากนี้ยังชนะเลือกตั้งได้ตั้งรัฐบาลพรรคเอ็นแอลดีในปี 2015 และจัดเลือกตั้ง 8 พฤศจิกายน 2020 ก่อนจะถูกล้มด้วยรัฐประหารเมื่อ 1 กุมภาพันธ์ 2564

โดยการเลือกตั้งครั้งที่จะถึงนี้ที่จัดโดยรัฐบาลทหารที่เรียกการเลือกตั้งนี้ว่า “2025 Multiparty Democratic Traditional Election” หรือ การเลือกตั้งทั่วไปแบบหลายพรรคการเมืองปี 2025 คือ มีความพยายามสร้างความชอบธรรมว่าหลังจากนี้จะมีรัฐบาลที่เป็นผลมาจากการเลือกตั้งเสรีและยุติธรรม แต่ประชาชนจำนวนมากกลับมองว่าเป็นการเลือกตั้งที่ถูกควบคุมโดยระบอบทหาร เป็นการเลือกตั้งลวงโลก หรือแม้แต่เป็น “การเลือกตั้งสแกมเมอร์”

โดยการเลือกตั้งที่จะเกิดขึ้นนี้ถูกเรียกว่า “regime managed election” หรือเป็นการเลือกตั้งที่รัฐบาลทหารควบคุม ซึ่งอธิบายได้จากรัฐธรรมนูญปี 2008 ที่ถูกออกแบบมาเพื่อจัดวางอำนาจให้ทหารอย่างเป็นทางการและสร้างความชอบธรรมทางกฎหมายให้แก่กองทัพ

หลังรัฐประหาร 2021 ได้มีรัฐบาลทหารในนามสภาบริหารแห่งรัฐหรือ SAC และหลังยกเลิกสถานการณ์ฉุกเฉินทั่วประเทศเมื่อ 31 กรกฎาคม 2025 ได้เปลี่ยนผ่านมาเป็นคณะกรรมการความมั่นคงและสันติภาพแห่งรัฐ หรือ SSPC ได้เข้าสู่กระบวนการเตรียมเลือกตั้ง แต่ไม่สามารถจัดการเลือกตั้งได้ทั่วประเทศทั้งหมด 330 เขตเลือกตั้งซึ่งเป็นตามหน่วยการปกครองที่เรียกว่า “ทาวน์ชิป” (township) ซึ่งมี 330 แห่งทั่วประเทศ

โดยแบ่งการเลือกตั้งเป็นเฟส ได้แก่ เฟสที่ 1 จัดเลือกตั้ง 102 เขตทั่วประเทศ ในวันที่ 28 ธันวาคม 2025

เฟสที่ 2 จัดเลือกตั้ง 100 เขต ในวันที่ 11 มกราคม 2025 และเฟส 3 จัดอีก 72 เขต ขณะที่ยังมี 56 เขตเลือกตั้งที่รัฐบาลทหารไม่สามารถจัดเลือกตั้งได้ แม้แต่พื้นที่ที่อ้างว่าสามารถจัดการเลือกตั้งได้ก็ยังมีปัญหาในการควบคุมพื้นที่ จึงไม่แน่ชัดว่าจะมีผู้มาใช้สิทธิ์จำนวนเท่าใด

ทั้งนี้การทำสำมะโนประชากรของรัฐบาลทหาร SAC ในปี 2024 ทำได้เพียง 145 ทาวน์ชิป และทำได้บางส่วนของ 127 ทาวน์ชิป และมีพื้นที่จำนวนมากที่ไม่สามารถเข้าไปสำรวจทำสำมะโนประชากรได้เลย

ในช่วงเวลากับการจัดเลือกตั้ง ยังเกิดสถานการณ์ด้านความมั่นคง ที่กองทัพพม่าสู้รบเพื่อยึดพื้นที่อย่างต่อเนื่อง เช่น สามารถยึดคืนเมืองต่างๆ จากกองกำลังกลุ่มชาติพันธุ์ในพื้นที่รัฐฉานตอนเหนือ ส่วนกองกำลังฝ่ายต่อต้านก็พยายามยึดพื้นที่คืน เช่น กะเหรี่ยง KNU ยึดด่านหม่อตอง หรือด่านสิงขร ตรงข้าม อ.เมือง จ.ประจวบคีรีขันธ์

ทั้งนี้หลังรัฐบาลทหารประกาศจัดเลือกตั้ง การสู้รบยิ่งเพิ่มขึ้น โดยเพียง 3 เดือนมีการปะทะกว่า 346 ครั้ง และแม้บางพื้นที่ที่รัฐบาลทหารประกาศว่าจะจัดเลือกตั้งเฟส 2 หรือเฟส 3 แต่พื้นที่เหล่านั้นก็ยังอยู่ในความควบคุมของกองกำลังฝ่ายต่อต้าน กองทัพพม่าจึงพยายามอย่างหนักเพื่อยึดพื้นที่คืน จึงยากที่การเลือกตั้งจะนำไปสู่ความสงบหรือสันติภาพ เพราะยังไม่มีการตกลงทางการเมืองหรือการเจรจาสันติภาพแม้แต่ในหมู่ฝ่ายต่อต้านเอง

เรื่องที่เกี่ยวข้อง

กกต.พม่าฝึกอบรมการใช้เครื่องลงคะแนนเลือกตั้งอิเล็กทรอนิกส์ MEVM เมื่อวันที่ 25 มีนาคม 2568

ที่มา: Myanmar Ministry of Knowledge

ส่วนระบบการเลือกตั้ง ตามรัฐธรรมนูญปี 2008 ทหารมีโควตาร้อยละ 25 ของรัฐสภาล่าง สภาบน และสภาท้องถิ่นประจำรัฐ/ภูมิภาคโดยอัตโนมัติ ส่วนระบบเลือกตั้งปัจจุบัน ใช้แบบ first-previous-the-submit (FPTP) หรือเขตเดียวเบอร์เดียว สำหรับสภาผู้แทนราษฎร 330 เขต และใช้ระบบผสม ทั้งระบบ FPTP และระบบสัดส่วน (proportional illustration – PR) กับการเลือกตั้งสภาสูง และสภาท้องถิ่นในระดับรัฐและภูมิภาค

โดยการเลือกตั้งระบบสัดส่วนตั้งใจให้ทุกเสียงมีความหมาย แต่ในทางปฏิบัติมีปัญหาในการคำนวณคะแนน และอาจเอื้อต่อพรรคในระบอบทหาร โดยเฉพาะเมื่อไม่มีคะแนนสัดส่วนมาจากเขตเลือกตั้งที่ไม่สามารถจัดการเลือกตั้งได้

และการเลือกตั้งครั้งนี้มีการใช้เครื่องลงคะแนน (Myanmar Electronic Vote casting Machine) หรือ MEVM โดยรัฐบาลทหารอ้างว่าได้รับการรับรองจากกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี แต่ก็เป็นหน่วยงานภายใต้รัฐบาลทหาร

ในประเด็นกฎหมายพรรคการเมือง รัฐบาลทหารยังออกกฎหมายบังคับให้ลงทะเบียนพรรคการเมืองใหม่ทั้งหมด ทำให้พรรคที่คัดค้านรัฐประหารรวมทั้งพรรคสันนิบาตแห่งชาติเพื่อประชาธิปไตย หรือ NLD กลายเป็นฝ่ายต่อต้านและไม่สามารถลงสมัครได้ เหลือเพียง 6 พรรคใหญ่ 51 พรรคขนาดเล็ก มีผู้สมัครลงแข่งอิสระ 93 คน รวมผู้สมัครทั่วประเทศในการเลือกตั้งทุกระดับ 4,937 คนจากพรรคหลัก และ 945 คนจากพรรคท้องถิ่น

การหาเสียงเลือกตั้งพม่ารอบนี้ ยังถูกควบคุมอย่างเข้มงวด ต้องแจ้งต่อทางการ ห้ามปราศรัยอย่างเสรี และยังใช้กฎหมายความมั่นคงไซเบอร์ (Cybersecurity Law) ห้ามวิจารณ์การใช้เครื่องลงคะแนนเลือกตั้ง แม้แต่จะกดหัวเราะหรือหัวใจในเฟซบุ๊กก็อาจถูกตีความว่าดูหมิ่นการเลือกตั้ง ดาราที่ไม่ร่วมมือแคมเปญชวนคนไปเลือกตั้งก็ถูกรัฐบาลทหารจับกุม

ในตอนท้าย อ.ดร.ศิรดาชี้ว่า แม้จะมีนานาชาติ ซึ่งรวมทั้งไทย อินเดีย และจีน มองว่าการเลือกตั้งอาจเป็นทางออก แต่ด้วยสภาพสถานการณ์ที่มีความซับซ้อน มีการสู้รบต่อเนื่อง และขาดกระบวนการเจรจาทางการเมือง ทำให้ต้องตั้งคำถามอย่างจริงจังว่าการเลือกตั้งภายใต้ระบอบทหารจะสามารถนำเมียนมาไปสู่ความสงบ สันติ หรือการแก้ไขปัญหาทางการเมืองได้จริงหรือไม่