เพราะเหตุใดคนทั้งโลกควรบริโภคข้าวน้อยลง ?

ข้าวเป็นอาหารหลักของประชากร 4,000 ล้านคน ทั่วโลก มีการรับประทานเป็นประจำทุกวัน รวมถึงในช่วงเทศกาลสำคัญ ๆ

27 กรกฎาคม 2025

ข้าวเป็นมากกว่าอาหาร สำหรับประชากรกว่าครึ่งโลก ข้าวเป็นสิ่งจำเป็นที่สำคัญในชีวิตประจำวัน ไม่ว่าจะเป็นสัญลักษณ์ของวัฒนธรรม ประเพณี และความอยู่รอดทางเศรษฐกิจ

“ข้าวคือหัวใจสำคัญของอาหารฟิลิปปินส์ทุกจาน ข้าวเป็นมากกว่าอาหารหลัก แต่มันคือรากฐานทางวัฒนธรรม” อาเดรียน เบียงกา วิลลานูเอวา ผู้ฟังบีบีซี เวิลด์ เซอร์วิสจากกรุงมะนิลา เมืองหลวงของฟิลิปปินส์ กล่าว

“ชาวฟิลิปปินส์ส่วนใหญ่กินข้าววันละ 3 มื้อ คือ มื้อเช้า มื้อเที่ยง และมื้อเย็น แม้กระทั่งของหวาน ข้าวที่ฉันโปรดปรานสุดน่าจะเป็นข้าวเหนียว เพราะในของหวานฟิลิปปินส์ทุกอย่างจะมีข้าวเหนียวเป็นส่วนผสมอยู่ด้วย” เธอกล่าว

ทว่าเมื่อความกดดันจากสภาพภูมิอากาศทวีความรุนแรงขึ้น ก่อให้เกิดคำถามเฉพาะหน้าที่ว่าเราควรบริโภคข้าวน้อยลงหรือไม่

ข้าวเป็นสิ่งสำคัญของโลก

ข้าวหุงง่าย เก็บง่าย และขนส่งสะดวก มักเสิร์ฟพร้อมกับข้าวหลากหลายชนิดในเอเชีย เช่น อาหารอินโดนีเซียจานนี้ที่เสิร์ฟพร้อมปลา

ข้อมูลขององค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ (Food and Agriculture Group – FAO) พบว่า มีพืชที่รับประทานได้มากกว่า 50,000 ชนิด แต่มีเพียง 15 ชนิดเท่านั้นที่ให้พลังงานถึง 90% ของปริมาณสารอาหารที่โลกได้รับ โดยข้าว ข้าวสาลี และข้าวโพดเป็นพืชที่ให้พลังงานสูงสุด

Skip ได้รับความนิยมสูงสุด ได้รับความนิยมสูงสุด

Stop of ได้รับความนิยมสูงสุด

“ประชากรโลกประมาณ 50-56% พึ่งพาข้าวเป็นอาหารหลัก” ดร. อีวาน ปินโต ผู้อำนวยการใหญ่สถาบันวิจัยข้าวนานาชาติ (World Rice Analysis Institute – IRRI) กล่าว

นั่นหมายความว่ามีผู้คนเกือบ 4 พันล้านคนที่รับประทานข้าวเป็นอาหารหลักทุกวัน

มีการเพาะปลูกข้าวอย่างกว้างขวางทั่วเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ขณะที่แอฟริกามีความต้องการข้าวเพิ่มขึ้น และยังมีสายพันธุ์ข้าวในยุโรปและละตินอเมริกาด้วย แต่การที่ข้าวเป็นอาหารหลักของโลกย่อมมาพร้อมกับต้นทุน

พืชที่ต้องใช้น้ำมากในการเพาะปลูก

ข้าวเป็นพืชที่ปลูกกันอย่างแพร่หลายในเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยมีพันธุ์ข้าวที่แตกต่างกับที่ปลูกในยุโรปและละตินอเมริกา

“ข้าวเป็นพืชที่ต้องการน้ำมากในการเพาะปลูก” ฌอง-ฟิลิปป์ ลาโบร์ด กรรมการผู้จัดการของทิลดา บริษัทค้าข้าวจากสหราชอาณาจักร บริษัทลูกของบริษัท เอโบร ฟู้ดส์ ของสเปน อธิบาย

“ในการเพาะปลูก ข้าวใช้น้ำประมาณ 3,000-5,000 ลิตรต่อข้าวหนึ่งกิโลกรัม ซึ่งถือว่าเยอะมาก”

การผลิตข้าวส่วนใหญ่ทำในท้องนาที่ถูกน้ำท่วมขัง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ วิธีการนี้ช่วยในการเพาะปลูก แต่ก็ทำให้เกิดสภาพแวดล้อมที่มีออกซิเจนต่ำ หรือที่เรียกว่า “สภาวะไร้ออกซิเจน”

“เมื่อนาถูกน้ำท่วมขัง… จุลินทรีย์จะแพร่พันธุ์และผลิตก๊าซมีเทนจำนวนมาก” ดร. อีวาน ปินโต กล่าว

มีเทนเป็นก๊าซเรือนกระจกที่ออกฤทธิ์รุนแรง มีส่วนทำให้เกิดภาวะโลกร้อนราว 30% ตามข้อมูลของสำนักงานพลังงานระหว่างประเทศ (World Vitality Company – IEA)

สถาบันวิจัยข้าวนานาชาติประมาณการว่า การผลิตข้าวคิดเป็น 10% ของการปล่อยก๊าซเรือนกระจกทางการเกษตรทั่วโลก

วิธีการที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้น

เกษตรกรในพื้นที่เสี่ยงภัยแล้งต้องการพันธุ์ข้าวที่ให้ผลผลิตดีโดยใช้น้ำน้อย

ทิลดาทดลองวิธีการประหยัดน้ำที่เรียกว่า “การปลูกข้าวเปียกสลับแห้ง” (Alternate Wetting and Drying – AWD) ซึ่งเกี่ยวข้องกับการวางท่อใต้ดินลึก 15 ซม. แทนที่จะรดน้ำลงนาอย่างต่อเนื่อง เกษตรกรจะรดน้ำเฉพาะเมื่อไม่มีน้ำในท่อเท่านั้น

“ปกติแล้วคุณจะมีรอบการปลูก 25 รอบ” ลาโบร์ดกล่าวและว่า “ด้วยการใช้เทคนิค AWD คุณสามารถลดรอบการปลูกลงเหลือ 20 รอบ ดังนั้น การลดรอบการปลูกลง 5 รอบ ปล่อยน้ำเข้านา จะช่วยให้คุณลดการปล่อยก๊าซมีเทนได้”

ในปี 2024 ทิลดาขยายการทดลองจากเกษตรกร 50 ราย เป็น 1,268 ราย ผลลัพธ์ที่ได้นั้นน่าทึ่งอย่างมาก

“เราสามารถลดการใช้น้ำลงได้ 27% ลดการใช้ไฟฟ้าลง 28% และลดการใช้ปุ๋ยลง 25%” ลาโบร์ดกล่าว

ขณะเดียวกัน เขาชี้ให้เห็นว่ามีผลผลิตเพิ่มขึ้น 7% “ดังนั้นไม่ใช่แค่การเพิ่มรายได้ด้วยต้นทุนที่สูงขึ้นเท่านั้น แต่เป็นการเพิ่มรายได้ด้วยต้นทุนที่ต่ำลง”

ลาโบร์ดเน้นย้ำว่า การปล่อยก๊าซมีเทนก็ลดลง forty five% และเชื่อว่าตัวเลขนี้อาจลดลงถึง 70% หากวงจรการปล่อยน้ำมาขังในนาลดลงมากกว่านี้

ความเครียดจากสภาพภูมิอากาศ

ชาวนาบังคลาเทศกำลังมองหาพันธุ์ข้าวที่สามารถทนต่อน้ำท่วม

ถึงแม้ข้าวจะช่วยหล่อเลี้ยงชีวิตประชากรหลายพันล้านคน โดยเฉพาะอย่างยิ่งผ่านข้าวสายพันธุ์ที่ให้ผลผลิตสูง เช่น ข้าวพันธุ์ IR8 จากการปฏิวัติเขียว (Green Revolution) แต่การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศกลับคุกคามผลผลิตข้าว เนื่องจากพื้นที่ปลูกข้าวต้องเผชิญกับภาวะร้อนจัด ภัยแล้ง ฝนตกหนัก หรือน้ำท่วม

ในอินเดีย อุณหภูมิพุ่งสูงถึง fifty three องศาเซลเซียสในช่วงฤดูเพาะปลูกข้าวปี 2024 ส่วนในบังกลาเทศ อุทกภัยที่เกิดขึ้นบ่อยครั้งและทวีความรุนแรงกำลังสร้างความเสียหายต่อพืชผล

สถาบันวิจัยข้าวนานาชาติกำลังหันไปพึ่งธนาคารเชื้อพันธุ์ข้าวขนาดใหญ่ที่มีสายพันธุ์ข้าวถึง 132,000 สายพันธุ์เพื่อแก้ไขนี้ ความก้าวหน้าที่สำคัญประการหนึ่งคือยีนที่ช่วยให้ต้นข้าวสามารถอยู่รอดใต้น้ำได้นานถึง 21 วัน

“ข้าวสายพันธุ์เหล่านี้สามารถอยู่รอดในสภาพน้ำท่วมขังนานพอที่น้ำท่วมจะลดลง โดยไม่ส่งผลกระทบต่อผลผลิต” ปินโตกล่าว พร้อมเสริมว่า ข้าวสายพันธุ์นี้ได้รับความนิยมเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ในพื้นที่เสี่ยงภัยน้ำท่วมของบังกลาเทศ

ในแอฟริกา ข้าวยังคงเป็นอาหารในฝันของครอบครัวต่าง ๆ ที่กำลังก้าวพ้นจากความยากจน

รัฐบาลบางประเทศwยายามส่งเสริมให้ประชาชนเลิกปลูกข้าว

ในบังกลาเทศ มีการรณรงค์เสริมการปลูกมันฝรั่งเป็นทางเลือกใหม่เมื่อ 15 ปีก่อน เนื่องจากราคาข้าวพุ่งสูงขึ้น

“พวกเรารักมันฝรั่งนะ… แต่การได้กินอาหารที่ทำจากมันฝรั่งแทนข้าวนั้นเป็นเรื่องที่ประหลาด” ชารีฟ ชาบีร์ ชาวกรุงธากาเล่า

ส่วนจีนได้ริเริ่มโครงการคล้ายกันนี้ในปี 2015 ด้วยการส่งเสริมให้มันฝรั่งเป็นซูเปอร์ฟู้ด (superfood) หรือสุดยอดอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง

จีนกลายเป็นผู้ผลิตมันฝรั่งชั้นนำในช่วงทศวรรษที่ 1990 และในหลายพื้นที่ของประเทศ ผู้คนเคยรับประทานมันฝรั่งเป็นอาหารหลัก แต่การรณรงค์นี้กลับล้มเหลว

“ในภาคตะวันตกเฉียงใต้และตะวันตกเฉียงเหนือของจีน มีการกินมันฝรั่งเป็นอาหารหลัก” จาคอบ ไคลน์ นักมานุษยวิทยาจากมหาวิทยาลัย SOAS แห่งลอนดอน กล่าว

เขากล่าวว่า ในหลายพื้นที่ มันฝรั่งมีความเกี่ยวข้องกับความยากจน

“คนในภาคตะวันตกเฉียงใต้ของจีนบอกผมว่า พวกเขาเติบโตมากับการกินมันฝรั่ง นั่นเป็นการบอกว่า ‘ฉันเติบโตมาท่ามกลางความยากจน' การกินมันฝรั่งมีตราบาปแฝงอยู่” เขากล่าว